1984 – Onze docent Nederlands stak het boek van Max Havelaar in de lucht. ‘Dit is een boek over Indonesië,’ zei hij. ‘En het is een klacht tegen uitbuiting van de bevolking.’
Hij liet een donker stenciltje uitdelen waarop nog enigszins een vage persoon te zien was, met een grote snor. Dat moest dan zeker die Max zijn. Of zo. De leerlingen om me heen gaapten.
De docent sprak verder over alle thematiek in het werk, maar over de schrijver vertelde hij bijna niets.
1988 – De docent moderne Nederlandse letterkunde, Anthony Mertens, vertelde de studenten over het belangrijke werk de Max Havelaar. We moesten het goed lezen voor het tentamen en het commentaar van J.J. Oversteegen bestuderen.
Bij elkaar had ik dus wel enige kennis en een mening over de Max Havelaar. Ik las het boek twee keer en bekeek de film met Peter Faber. Maar één ding bleef onduidelijk net als het donkere stenciltje van vroeger: wie was de schrijver en wat deed hij na het schrijven van het boek. Wat voor leven had hij en waar woonde hij? Het leek de letterkundigen weinig te kunnen interesseren. Zij waren tekstinhoudelijk gericht. Daar is niets mis mee, behalve dan als je een klas pubers over dit boek gaat vertellen. Dan is het veel boeiender om te starten met het leven van de auteur. De tijd voor hij naar Indië ging, de tijd daar en de tijd erna. Leerlingen willen dat weten. Ze denken: goed, hij schreef een boek en werd ontslagen. En toen?
Ik stel voor in het literatuuronderwijs meer te vertellen over de context en de auteur, dat maakt het voor kinderen interessanter.
En niet alleen voor kinderen. Voor me ligt nu het lijvige boek: Verheven en ongemanierd Mimi en Multatuli door Gaia van Bruggen. Zij heeft zich verdiept in de geschiedenis van Eduard Douwes Dekker, na de publicatie van het boek.
Het draait daarbij om de engel die van boven naar hem gestuurd werd om hem te redden. Haar naam was Mimi Hamminck Schepel en zij deelde maar liefst een kwart eeuw haar leven met de gekwelde auteur. Zij steunde hem daarbij in perioden van grote armoede en depressie. Ze was volledig in de ban van de schrijver.
In het boek lezen we hoeveel zorgen Mimi zich maakt over Eduard. Ze ziet hem achteruit gaan en doet er alles aan dat tegen te gaan.
In haar dagboek schrijft ze: ‘hoe
somber alles zyn mocht, ik kan me geen tyd met MULTATULI doorleefd voorstellen,
zoo arm of er was iets dat ze kleurde. In hemzelf was een licht dat speelde als
een zonnestraal en waaraan zyn omgeving zich verblyden kon.’ (p. 115)
Nergens in de literatuur heb ik voordien gelezen over deze romance, die bestond naast het huwelijk met Tine. Maar Tine was zeker niet zo vol overgave als Mimi. Zij was zijn hoeder, zijn moeder, zijn muze, zijn editor. Soms waren ze ook ondeugend en bezochten casino’s waar ze met geld smeten. Moet kunnen.
De vraag waarom iemand haar hele leven opoffert voor een man die in zulke moeilijkheden verkeert, is moeilijk te beantwoorden, maar laat het om liefde gaan. Dit boek laat zien hoever mensen kunnen gaan als het om hun liefde gaat. Dan is bijna niets te gek. Dat is de boodschap die we aan de kinderen mee kunnen geven.
Daarnaast is dit boek voor de bewonderaars van Eduard een zeer interessant werk, omdat we hiermee zijn schrijven beter op een plaats in zijn leven kunnen plaatsen. Het wordt duidelijker waarom hij heeft geschreven.
En aan de docenten Nederlands zou ik dit boek ook aan willen raden omdat ze hieruit kunnen vertellen over de schrijver, zijn leven en zijn motivaties en over het wonder van de liefde. En natuurlijk over zelfopoffering en afzien van het eigen ego. Genoeg stof om in de les te delen!
Lees daarom het boek Verheven en ongemanierd en voel de emoties van de hoofdpersonen, de schrijver en zijn Mimi, de echtgenote op afstand. Voel de wanhoop en de warmte en het uiteindelijke onvermijdelijke afscheid. Op zijn sterfsofa fluistert Eduard nog één keer: ‘Kind, ik dank je voor je trouwe zorg en voor je engelenliefde, dat is zeer schoon geweest.’ (p. 216)
Hij sloot zijn ogen en vanaf dat moment werd Mimi de geestdraagster van Multatuli. Zij beheerde zijn erfenis en legde daarin dezelfde hartstocht als voor de schrijver toen die nog leefde.
Het is moeilijk je tranen droog te houden bij het lezen van dit werk. ‘En zoo is hy dan heengegaan na wat hy zelf een nutteloos leven noemde; want wat hy gedaan heeft was weinig by wat hy had kunnen doen zoo hy een terrein gevonden had om zyn denkbeelden om te zetten in daden. Die gedachte is zeer smartelijk.’ (p. 216)
Verheven en ongemanierd Mimi en Multatuli
Schrijver: Gaia van
Bruggen
Uitgegeven door Boom,
Amsterdam, april 2023
ISBN hardcover 9789024447725
ISBN hardcover 9789024447725
